Để tìm hiểu thêm về Hệ thống trường hợp ở Trung Quốc, vui lòng nhấp vào tại đây.
Án lệ hướng dẫn (指导 性 案例) của Trung Quốc khác với án lệ, và về bản chất, thuộc về luật định.
Tiến sĩ Qin Zongwen (秦宗文), phó giáo sư Đại học Nam Kinh (南京大学), đã xuất bản một bài báo trong “Pháp luật và phát triển xã hội” (法制 与 社会 发展) (số 4, 2015), phác thảo các đặc điểm chính của Trường hợp hướng dẫn, sẽ giúp chúng tôi hiểu hệ thống này.
1. Tạo ra các trường hợp hướng dẫn
Ở cả các nước thông luật và dân luật, tiền lệ về bản chất là kết quả tự nhiên của quá trình xét xử. Nói cách khác, bất kỳ thẩm phán nào cũng có thể quyết định đưa ra một vụ án như một tiền lệ, và về nguyên tắc, bất kỳ bản án nào cũng có thể trở thành tiền lệ.
Các Vụ án Hướng dẫn của Trung Quốc được lựa chọn bởi cơ quan cao nhất của hệ thống tư pháp, tức là Tòa án Nhân dân Tối cao (TANDTC). Có nghĩa là, các tòa án cấp dưới, bằng cơ cấu thứ bậc, đề xuất các vụ việc ứng cử viên cho TANDTC theo cấp độ, từ đó TANDTC chọn một số vụ án làm các Vụ án Hướng dẫn.
2.Vai trò của các trường hợp
Theo thông lệ thông thường trong án lệ, thẩm phán trong mỗi vụ án có những quyết định nhất định trong việc lựa chọn và áp dụng án lệ. Như vậy, ở một mức độ nào đó, quá trình lựa chọn không chỉ phản ánh ý chí tự do của mỗi thẩm phán, mà còn đảm bảo tính linh hoạt để đạt được công lý trong từng vụ án.
Trong khi đó, các Vụ án Hướng dẫn của Trung Quốc chủ yếu thể hiện ý chí của TANDTC. Trên thực tế, từ “hướng dẫn” đã nói lên phương thức hoạt động của nó: TANDTC cho tất cả các thẩm phán trên toàn quốc biết cách xét xử các vụ án trong những trường hợp nhất định. Do đó, các Vụ án Hướng dẫn thực sự trở thành một phương tiện quản lý từ trên xuống trong hệ thống tòa án của Trung Quốc.
3. Vấn đề cần giải quyết
Án lệ được ví như "đi theo lịch sử". Nó đòi hỏi các thẩm phán, khi giải quyết một vụ án hiện tại, phải nhìn lại và tự hỏi mình nhiều lần "thời gian qua chúng ta đã làm gì"? Do đó, án lệ có nghĩa là sự phát triển ổn định và chậm rãi. Hầu hết thời gian, rất khó để thay đổi và lật ngược các tiền lệ.
Các trường hợp hướng dẫn của Trung Quốc thiên về "tạo ra lịch sử". Các tình huống hướng dẫn thường chứa đựng những tình huống khó và mới lạ do sự chậm trễ của luật pháp và những kẽ hở trong luật pháp. Trong trường hợp không có quy phạm pháp luật, TANDTC sử dụng các Án lệ hướng dẫn để đưa ra các quy định trước. Sau khi tìm ra giải pháp thích hợp hơn hoặc luật được sửa đổi, các quy tắc trong Các trường hợp hướng dẫn sẽ được kết hợp hoặc thu hồi. Đó chính là lý do tại sao TANDTC đã thiết lập cụ thể cơ chế thoát cho các vụ việc hướng dẫn. (Để có một cuộc thảo luận chi tiết về cơ chế thoát, vui lòng đọc bài trước.)
4. Cách áp dụng
Trong án lệ, các quy tắc trong tiền lệ được tổng kết bởi thẩm phán, người có ý định viện dẫn nó. Ngược lại, các quy tắc trong các Vụ án Hướng dẫn của Trung Quốc được TANDTC tinh chỉnh khi biên soạn các vụ án, tức là “Những điểm nổi bật của bản án”. Các thẩm phán Trung Quốc đưa ra phán quyết bằng cách trực tiếp đề cập đến các điểm chính của phán quyết trong các Vụ án Hướng dẫn. (Để có một cuộc thảo luận chi tiết về các Trường hợp Hướng dẫn là như thế nào và cách các thẩm phán áp dụng chúng, vui lòng đọc một bài trước.)
Điều này là do:
(1) Với truyền thống pháp luật lâu đời, hầu hết các thẩm phán Trung Quốc không được đào tạo về tóm tắt các quy tắc từ các vụ án, và họ không thể có được khả năng này trong một thời gian ngắn.
(2) Các vụ án hướng dẫn nhằm nâng cao hiệu quả xét xử, điều này sẽ bị giảm nếu các thẩm phán trong mỗi vụ án phải tự mình tóm tắt các quy tắc từ các vụ án.
(3) Các Vụ án Hướng dẫn nhằm thúc đẩy tính thống nhất trong việc áp dụng luật và hạn chế quyền quyết định của các thẩm phán, và bản tóm tắt các quy tắc của chính thẩm phán rõ ràng sẽ mở rộng hơn nữa quyền quyết định của họ.
(4) Các trường hợp hướng dẫn là để công lý minh bạch hơn. Nếu các quy định trong các trường hợp không được tinh chỉnh, công chúng sẽ khó có thể trải nghiệm sự minh bạch như vậy.
Vì tất cả những lý do này, SPC chỉ cung cấp phiên bản trường hợp “điều chỉnh” khi ban hành các trường hợp hướng dẫn. Nói cách khác, TANDTC cho rằng các thẩm phán chỉ cần đọc bản đơn giản khi họ tham khảo các Vụ án Hướng dẫn, mà không cần phải biết toàn văn.
5. Bình luận
Theo tôi, Án lệ hướng dẫn của Trung Quốc và án lệ của các nước thông luật đều hướng đến việc áp dụng luật một cách thống nhất, nhưng mỗi loại có một trọng tâm khác nhau và hoạt động trên một khía cạnh khác nhau.
Dưới góc độ lịch sử, mục đích của án lệ là giữ cho tính liên tục của các quy phạm, tức là thúc đẩy tính thống nhất trong việc áp dụng pháp luật từ bình diện lịch sử.
Ngược lại, các Vụ án Hướng dẫn đảm bảo rằng các tòa án trên toàn quốc áp dụng các quy tắc tương đối nhất quán trong một thời gian ngắn, tức là để thúc đẩy tính thống nhất trong việc áp dụng pháp luật từ khía cạnh địa lý.
Đóng góp: Quốc Đông Du 杜国栋 , Meng Yu 余 萌
